Kompulsywne objadanie się a uzależnienie od jedzenia — jakie są podobieństwa i różnice?

Spis treści:

1. Czym charakteryzują się normatywne i nienormatywne nawyki żywieniowe?
2. Kompulsywne objadanie się a uzależnienie od jedzenia,
2.1 Kompulsywne objadanie się — objawy.
2.2. Uzależnienie od jedzenia — objawy.
2.3 Jakie są podobieństwa i różnice między kompulsywnym objadaniem się a uzależnieniem od jedzenia?
3. Przyczyny nadmiernego jedzenia.
4. Terapia.

Podstawowym celem sięgania po jedzenie jest zaspokojenie głodu, jednak nasze nawyki żywieniowe stanowią odzwierciedlenie wielu czynników, wiążących się z naszą sytuacją życiową — przyzwyczajeń, statusu socjoekonomicznego, miejsca pochodzenia, preferencji smakowych itp. W sytuacji, gdy nie radzimy sobie z pewnymi trudnościami, jedzenie może również stać się formą ucieczki od problemów lub nagrodą za nasze wysiłki.

Czym charakteryzują się normatywne i nienormatywne nawyki żywieniowe?

Mianem „normatywny” określamy zjawiska podporządkowane pewnym normom lub przez nie określane, zatem normatywny sposób odżywiania to taki, który jest powszechny i akceptowany w danym społeczeństwie. Wariacji na temat prawidłowego modelu odżywiania się jest tyle, ile osób na świecie, gdyż każdy z nas ma swoje preferencje. To, co jednak łączy prawidłowe modele żywienia to to, że nie powodują pogorszenia zdrowia.
Inaczej będzie w przypadku nienormatywnych zachowań jedzeniowych, które mają niekorzystny wpływ na organizm. Nawyki wówczas znacznie odbiegają od typowego i akceptowanego w danym społeczeństwie sposobu odżywiania się. Pojawiają się błędy pokarmowe jak np. brak regularnych posiłków, spożywanie nieadekwatnych ilości jedzenia, stosowanie zbyt długich przerw między posiłkami.
Nienormatywny wzorzec odżywiania się może, ale nie musi prowadzić do rozwoju pełnoobjawowych zaburzeń odżywiania lub uzależnienia. Czasem jest on tylko „stanem z pogranicza” i nie spełnia wytycznych z klasyfikacji chorób.

Kompulsywne objadanie się a uzależnienie od jedzenia.

Kompulsywne objadanie się – objawy:

Kompulsywne objadanie się (binge eating disorder –BED) charakteryzuje się utratą kontroli nad ilością i sposobem jedzenia oraz przejadaniem się, czego skutkiem są nieprzyjemne objawy psychiczne i somatyczne.

Kompulsywne objadanie – pełna klasyfikacja objawów (wg DSM-5):

A. Powtarzające się epizody niepohamowanego jedzenia.
B. Współwystępowanie z powyższym przynajmniej trzech następujących objawów:

1. Jedzenie dużo szybsze niż normalnie,
2. Jedzenie aż do nieprzyjemnego uczucia pełności,
3. Jedzenie dużych porcji jedzenia pomimo nieodczuwania fizycznego głodu,
4. Jedzenie w samotności z powodu wstydu/zakłopotania jedzeniem,
5. Odczuwanie wstrętu do siebie, depresji lub winy po przejedzeniu.

C. Wyraźne cierpienie dotyczące niepohamowanego jedzenia.
D. Występowanie niepohamowanego jedzenia co najmniej raz w tygodniu przez trzy miesiące.
E. Brak powtarzających się czynności kompensacyjnych w związku z niepohamowanym jedzeniem.

Uzależnienie od jedzenia – objawy:

Uzależnienie od jedzenia pojawia się w chwili, gdy następuje adaptacja do jednego lub większej ilości produktów spożywczych, w wyniku czego rozwijają się objawy podobne do tych, które towarzyszą uzależnieniu od substancji psychoaktywnych. Możemy również mówić o zaburzonym funkcjonowaniu układy nagrody, gdyż najczęściej uzależniamy się od produktów wysokoprzetworzonych i smakowitych (zawierających dużo cukru, soli, przypraw lub tłuszczu). Takie pożywienie daje nam przyjemność, mogą wokół niego zostać zbudowane rytuały, a w późniejszym czasie może zacząć być traktowane jako ucieczka.

O zaburzeniach związanych z używaniem substancji można mówić, gdy pojawia się (wg DSM-5):

A. Częste spożywanie substancji w większych ilościach lub przez dłuższy czas niż zamierzano,
B. Uporczywe pragnienie spożywania substancji lub towarzyszące temu nieudane próby ograniczenia, lub kontrolowania spożycia substancji,
C. Poświęcanie wiele czasu na aktywności związane ze zdobywaniem substancji, spożywaniem i niwelowaniem skutków spożywania,
D. Głód substancji lub silne pragnienie bądź potrzeba spożywania,
E. Nawracające spożywanie substancji powodujące zaniedbanie głównych obowiązków w pracy, w szkole lub w domu,
F. Spożywanie substancji pomimo ciągłych lub nawracających problemów społecznych i interpersonalnych spowodowanych, lub pogłębionych przez działanie substancji,
G. Ograniczanie lub porzucanie z powodu spożywania substancji ważnych aktywności społecznych, zawodowych lub rekreacyjnych,
H. Nawracające używanie substancji w sytuacjach, w których jest to fizycznie niebezpieczne.

Jakie są podobieństwa i różnice między kompulsywnym objadaniem się a uzależnienie od jedzenia?

Bardzo często używa się tych określeń zamiennie, a wiele osób uznaje kompulsywne objadanie się za formę uzależnienia od jedzenia i faktycznie, można dostrzec cechy wspólne np. spożywanie nadmiernej ilości jedzenia, brak kontroli nad swoim zachowaniem, nienormatywny stosunek wobec pożywienia, niezdolność do zmiany nawyków, zaabsorbowanie jedzeniem, zwiększone ryzyko pojawienia się zaburzeń nastroju i lękowych.
Można jednak zaobserwować również znaczące różnice, które potwierdzają, że zjawiska te nie są tożsame. Najistotniejsze rozbieżności zaprezentowane są w tabeli poniżej:

Przyczyny nadmiernego jedzenia:

Jedzenie nie tylko nasyca fizjologiczny głód, ale też zaspokaja ochotę na konkretny pokarm, zadowala walorami estetycznymi, czy stanowi część rodzinnych tradycji. W przypadku osób, których nawyki żywieniowe są nienormatywne, jedzenie ma bardzo duży związek z deficytami w obrębie potrzeb emocjonalnych jak np. miłości, przynależności, bezpieczeństwa. Wpływać może także na rozładowanie przykrych stanów – stresu, lęku, złego humoru. Jedzenie wiąże się również z układem nagrody (układem dopaminergicznym), co umożliwia chwilową, przyjemną ucieczkę od trudności lub stanowi nagrodę za podjęte wysiłki np. w pracy. Kluczowe są także wzorce żywieniowe wyniesione z domu rodzinnego, gdyż często jako osoby dorosłe trzymamy się zachowań zaobserwowanych w dzieciństwie. Podkreśla się też rolę zaburzeń ośrodka głodu i sytości w podwzgórzu, gdy występuje nieprawidłowa interpretacja bodźców z ciała i brak zdolności do odróżnienia głodu emocjonalnego od fizjologicznego. Z tego względu pojawienie się każdej, silniejszej emocji, odczytywane jest jako głód.
Narażone będą także osoby, które doświadczyły długotrwałego głodu np. podczas restrykcyjnych diet głodówkowych lub chorowały na anoreksję. Wówczas pojawia się tendencja, aby na zapas się najadać, gdy tylko jest taka możliwość.

Terapia:

W przypadku trudności związanych ze sferą odżywiania zaleca się leczenie interdyscyplinarne. Pomocna jest konsultacja zarówno terapeutyczna, psychiatryczna, jak i dietetyczna.
Podczas terapii konieczne jest dotarcie do przyczyn nieprawidłowości, wewnętrznych konfliktów oraz trudnych emocji. Zapewnia to głębszy wgląd w siebie, a dodatkowo pomaga ustalić kierunek dalszej pracy nad zmianą niekorzystnych nawyków żywieniowych. Terapeuta wspiera również naukę rozpoznawania swoich stanów i prawidłowego radzenia sobie z emocjami, a leczenie farmakologiczne pozwala na zmniejszenie objawów zaburzeń nastroju i lęku.
Bardzo często skutkiem spożywania nadmiernej ilości pożywienia jest nadwaga lub otyłość prowadzące do chorób współtowarzyszących, więc powrót do zdrowia powinien być nadzorowany przez dietetyka, który ustali zbilansowaną dietę zapewniająca niezbędne składniki odżywcze, a jednocześnie pozwalającą na redukcję masy ciała.

Czas trwania leczenia jest bardzo indywidualny, opiera się bowiem na szeregu czynników np. długości występowania nieprawidłowości, poziomu zdolności dotarcia do przyczyny i emocji czy motywacji do zmiany.

Dowiedz się więcej jak możemy ci pomóc w leczeniu zaburzeń odżywiania

Jeśli problem dotyczy Ciebie lub kogoś z Twojej rodziny i szukacie możliwości leczenia w ośrodku terapii uzależnień, zadzwońcie, porozmawiamy o szczegółach tel. 531 432 011.

Bibliografia:

Bąk-Sosnowska, M., (2017). Kryteria różnicowe Zaburzenia z napadami objadania się i Uzależnienia od pożywienia w kontekście przyczyn otyłości oraz jej leczenia. Psychiatr. Pol., 51(2), 247-259
Doroszewski, W. (red.) (1996). Słownik języka polskiego. Tom V. Warszawa: PWN
Jarczyńska, J. (red.) (2014). Uzależnienia behawioralne i zachowania problemowe młodzieży. Teoria, diagnoza, profilaktyka, terapia. Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz (2004),
Jarosz, M. (red.) (2017). Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Żywności i Żywienia

Jeżewska-Zychowicz, M., Babicz-Zielińska, E., Laskowski, W. (2009). Konsument na rynku nowej żywności. Wybrane uwarunkowania spożycia. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

Sęk, H. (2008). Pojęcia normy, normalności i zdrowia. W: H.Sęk (red.), Psychologia kliniczna. Tom 1. (s.55-63). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Walenda, A., Bogusz, K., Kopera, M., Jakubczyk, A., Wojnar, M., Kucharska, K. (2020). Regulacja emocji w zaburzeniu z napadami objadania się. Psychiatr. Pol., 181, 1-16.